HET VALSE APPEL ARCHIEF - aflevering 2

De 'studentenlitho' is waarschijnlijk de bekendste prent die Appel heeft gemaakt. Je komt hem overal tegen, op allerlei kleine veilingen en op internet, soms in meerdere exemplaren van verschillende aanbieders. En juist de regelmaat waarmee je hem ziet leidt op den duur tot enige argwaan. Hoeveel zijn er eigenlijk van gemaakt? Duiken ze niet wat erg vaak op?

Om op deze vraag een antwoord te geven moeten we teruggaan naar de ontstaansgeschiedenis. De litho is gemaakt in mei 1968, ten tijde van de Franse studentenopstanden. Vele kunstenaars wilden blijk geven van hun solidariteit en Galerie Maeght besloot om speciale litho's uit te geven. In het eerste deel van het overzicht van de Arte affiches worden voor de maand mei maar liefst 16 edities vermeld, van Alechinsky, Calder, Bazaine, Zao Wou-ki en Pignon. Sommige kunstenaars maakten van hun prent een politiek statement, anderen werkten in hun geijkte stijl maar stelden de opbrengst ter beschikking. Appel maakte een felgekleurde litho met een tekst die tot aan het verschijnen van de biografie van Catherine van Houts voor veel mensen een volstrekt raadsel was gebleven. In haar boek beschrijft ze hoe Appel naar aanleiding van een foto in de krant van een van de de daders van de geruchtmakende Baarnse moordzaak (een 'mooie jongen', volgens Appel) zegt: 'Die jongen is door een daad aan het daglicht getreden om zijn schoonheid te tonen.' (Van Houts pp. 312-13). De frase weerklinkt in wat de Nederlandse tekst voor een litho had moeten worden: 'Door hun daden hebben zij hun schoonheid aan het daglicht gesteld'.

Volgens Van Houts bestaan er van de prent drie versies, maar dat is vrijwel zeker onjuist. De Nederlandse editie is, bij mijn weten, nooit verschenen. Wel een Franse, 'Dans l'action ils ont montré la source de leur beauté', en een Engelse, 'In action they revealed the mainspring of their beauty'. De Franse politie liet echter weten dat Appel het land zou worden uitgezet als hij dit soort gezagsondermijnende teksten in de openbaarheid zou brengen. Maar dat gebeurde niet; de litho werd alleen getoond en verkocht binnen de muren van Galerie Maeght. (Van Houts 376-77)

Hoeveel exemplaren zijn er nu eigenlijk van deze litho gemaakt? De studentenlitho van Zao Wou-ki werd volgens zijn oeuvrecatalogus uitgebracht in 150 exemplaren, en het lijkt niet zo vergezocht om te veronderstellen dat de andere prenten, gemaakt in dezelfde tijd en met hetzelfde doel, ook die oplage hebben. Bovendien zou dat overeenkomen met Appels oorspronkelijke plan om een oplage van 3 x 50 te maken. Toen de Nederlandse versie, om welke reden dan ook, afviel bleven er dus 100 over. En dat is ook het getal dat wordt genoemd in de beschrijvingen van de grote veilinghuizen.

Dat aantal staat echter in geen verhouding tot de frequentie waarmee je de prent tegenkomt, en je kunt je alleen daarom al niet aan de indruk onttrekken dat er prenten bijgedrukt zijn. Bovendien werd de oorspronkelijke litho, volgens de beschrijvingen van Sotheby's en Christie's, gedrukt op 'wove paper' (Frans 'vélin'). De prenten die ik later onder ogen kreeg waren, naar mijn stellige overtuiging, geen litho's maar zeefdrukken, en ze waren niet gedrukt op vélin maar op een zwaardere en hardere papiersoort. Er vielen geen afwijkingen in het beeld te constateren, en we moeten er dus van uitgaan dat we hier niet te maken hebben met het soort zeefdruk-naar-litho dat later nog uitgebreid ter sprake zal komen. Waarschijnlijk is de oorspronkelijke litho gewoon gefotografeerd en digitaal getransformeerd tot zeefdruk, op de manier die sinds de jaren zeventig schering en inslag is geworden.

Natuurlijk is het geenszins onmogelijk dat er ook nog exemplaren van de oorspronkelijke editie in omloop zijn. Maar statistisch gezien is de kans erg groot dat wat de argeloze koper uiteindelijk in handen krijgt niets meer is dan een 'roofdruk'.

POSTSCRIPT (1)

In het Stedelijk stond ik een poos geleden opeens oog in oog met de echte studentenlitho . Het was een echte poster, gedrukt op dun papier, en niet op het veel zwaardere papier dat meestal wordt gebruikt voor zeefdrukken.

POSTSCRIPT (2)

In zijn boekje Multiples et cetera (1991) doet Harry Ruhé verslag van zijn eigen ervaringen met deze prent, en komt tot de conclusie dat Galerie Maeght deze prent gewoon  is blijven herdrukken tot de oorspronkelijke stenen versleten waren. Jarenlang was deze prent dus gewoon nog in de Maeght Boutique in Parijs te koop, voor een prijs die een fractie bedroeg van wat er op een Nederlandse veiling gemiddeld voor wordt neergeteld. Nederlandse koopmansgeest, of erger?