HET VALSE APPEL ARCHIEF - aflevering 16

De derde prent waarop de Appel-kenners in de Art Crime uitzending van Discovery Channel hun krachten mochten botvieren was een kleurenlitho uitgegeven door L'Oeuvre Gravée, de beroemde uitgeverij van Nesto Jacometti die bij elkaar 40 stuks Appel-grafiek heeft uitgegeven. Ze staan allemaal beschreven in deel 1 van de 'Lascito Jacometti', een overzicht van alle kunst die hij had verzameld en zelf had uitgegeven. De Appel-prenten dragen de nrs LNJ 2 t/m 41. Deze kleurenlitho heet 'Confidences' en dateert uit 1969.

Op dit punt deed zich echter een ernstig probleem voor. Zodra de prent in beeld kwam, stond er met grote letters 'vals' op het scherm. VanderVet en Daniels bekeken het blad van voren en achteren en kwamen beiden uiteindelijk tot de conclusie dat deze toch 'goed' moest zijn. De handtekening leek weliswaar een beetje knullig, maar het papier droeg wel het droogstempel van Oeuvre Gravée, en verder leek er ook weinig mis mee. Toen ze te horen kregen dat het hier om een vervalsing ging, waren hun reacties opmerkelijk. Daniels was verbaasd, en enigszins sceptisch. VanderVet ging een stap verder en besloot de scene met een gedecideerd: 'Ik ben het er niet mee eens!'

De redactie wist het ook even niet meer. In de inleiding was nog gesproken van een meesterlijke vervalsing, geleend van Geert Jan Jansen zelf. Wat was er aan de hand?

'We zullen het nooit weten,' zei de commentaarstem. Misschien is dat wel zo, maar er vallen toch wel enige kanttekeningen te maken. Wat vervalsingsrisico betreft zit deze prent wel in de gevarenzone. Rond 1965 verandert Appels stijl. Na zijn dynamische, meer tekenachtige stijl (volgens sommigen, onder wie yours truly, zijn beste periode) begint hij nu te werken in grotere, tamelijk egale kleurvlakken, en het is juist deze stijl die zich leent voor vervalsing door middel van zeefdruk, omdat het beeld op te delen is in vlakken en vlakjes. Daar staat tegenover dat je deze prent betrekkelijk weinig tegenkomt, in tegenstelling tot de vele bekende vervalsingen, die je voortdurend op de verkeerde plaatsen aantreft. Statistisch gezien is de kans dat hij vals is dus kleiner. Maar dat is nauwelijks bewijs te noemen.

Maar er is nog iets. De zwakke plek in de organisatie van het programma was natuurlijk dat in ieder geval een deel van de prenten was geleend van Jansen zelf. De vogelkop was al eerder als vervalsing geïdentificeerd en wie ooit een lezing van Jansen heeft bijgewoond, weet dat hij daar ook geregeld dit soort Appel-tekeningen bij zich had. Ook op de valse-kunst-exposities waartoe sommige al dan niet artistieke ondernemers zich hebben laten verleiden, was geregeld dit soort werk te zien (en te koop). Niet echt heel moeilijk te determineren dus. Maar Jansen is niet gebaat bij duidelijkheid. Wat hij nodig heeft is mysterie, onzekerheid. Te pas en te onpas herhaalt hij dat er werk van hem in beroemde musea hangt. Natuurlijk zegt hij niet welke, want dan is de lol eraf. Experts van de grote veilinghuizen laten zich bedotten, zegt hij, ja, zelfs Karel Appel zelf weet niet meer of sommige werken nu van hem of van Jansen zijn.

Maar dit alles is natuurlijk een bewust gekozen strategie. Al deze dingen dragen bij tot het in stand houden van de door hemzelf gecreëerde mythe. We zijn ons leven niet zeker, want ieder schilderij van een grote meester zou wel eens van de hand van Jansen kunnen zijn. Maar het moment er duidelijkheid komt, is Geert Jan Jansen voor de media niet interessant meer. Hij kan zich dus niet permitteren dat de experts precies kunnen meedelen welke prenten goed zijn en welke niet, want dat zou het einde van de mythe betekenen. En die mythe streelt niet alleen zijn ego, het betekent ook publiciteit en brood op de plank. Zelf verklaarde hij in kleine kring dat hij voor Discovery 'een perfecte vervalsing' had meegegeven, met vervalst Oeuvre Gravée droogstempel en al.

Het zou kunnen. Maar ik houd ook terdege rekening met de mogelijkheid dat 'Confidences' gewoon een echte Appel was, maar dat Jansen hem zelf als 'vals' had aangemerkt, om de verwarring compleet te maken. Gewoon voor de zekerheid. Want de (impliciete) bedoeling van de Appel-quiz was natuurlijk om te laten zien dat de experts het ook niet weten en elkaar tegenspreken. Als de panelleden feilloos en unaniem de valse van de echte werken hadden weten te scheiden, was het programma, in zekere zin, mislukt. Dan was de meestervervalser gewoon door de mand gevallen. Einde verhaal. En daar was niemand bij gebaat geweest, de programmamakers niet, en Geert Jan Jansen al helemaal niet.

.