HET VALSE APPEL ARCHIEF - aflevering 5

Een schoonheidsprijs verdienen ze niet, de plaatjes in deze vijfde aflevering van het Valse Appel Archief. Alleen de eerste foto is direct van de prent genomen, de andere twee zijn gefotografeerd van een print die ik zo'n anderhalf jaar geleden van internet heb afgehaald. In die tijd kwam je deze litho (of eigenlijk: zeefdruk-naar-litho) heel geregeld op het net tegen, maar om niet geheel duidelijke redenen lijkt hij daarna van de aardbodem verdwenen. Maar zelfs met een zeer matige kwaliteit kun je nog wel een vervalsing aan het licht brengen, als je tenminste, zoals al eerder opgemerkt, in de eerste plaats let op de vorm, en minder op de kleur, die om allerlei redenen kan afwijken, zoals de rechter afbeelding laat zien.

We hebben hier te maken met twee plaatjes die elkaar op het eerste gezicht weinig ontlopen en als een van beiden dus een vervalsing is, moet in ieder geval gezegd worden dat het er zorg aan is besteed. Maar als we al verschillen kunnen vinden, hoe weten we dan welke de echte versie is en welke de valse?

Het antwoord komt van het derde plaatje, een poster waarvoor dezelfde afbeelding is gebruikt. Het voordeel van een affiche is dat de kunstenaar er vrijwel altijd. direct of indirect, bij betrokken is en dat het dus vrijwel is uitgesloten dat er een vals werk op verschijnt. We mogen er dus van uitgaan dat de derde afbeelding 'goed' is. Het beeld komt onmiskenbaar overeen met de linker litho. Het is een kwestie van details: de dikte van de lijnen (bijvoorbeeld de blauwe lijn onder het zwart rechts boven), de ogen (op de een of andere manier zijn ogen altijd moeilijk na te maken) en als meest duidelijke, en dus het gemakkelijkst te onthouden kenmerk het door een zwart 'poortje' omgeven centrale vlakje midden boven, dat in de echte versie wit is en in de valse editie rose/rood.

 

De litho 'Seeing eyes' werd gemaakt in opdracht van Trans World Art in New York, die ter gelegenheid van de Bicentennial, het tweehonderdjarig bestaan van de Verenigde Staten, in 1978 een portfolio uitbracht met prenten van een aantal vooraanstaande kunstenaars. Behalve de gesigneerde en genummerde editie in een oplage van 200 werd er van Appels prent ook een poster gemaakt.

Het naast elkaar bestaan van de litho en de poster is misschien een goede gelegenheid om eens in te gaan op de overeenkomsten en verschillen. Er bestaat in kringen van verzamelaars een zekere hiërarchie, waarbij sommige soorten affiches hoger worden aangeslagen dan andere.

Voor een gewoon tentoonstellingsaffiche wordt in de meeste gevallen gebruik gemaakt van een bestaand werk als achtergrond of als illustratie. Een grafisch vormgever maakt een ontwerp, kiest lettertype en -grootte en plaatst de informatie in het beeldvlak, over of onder een reproductie van een werk in de expositie. 

Voor de serieuze verzamelaar is dit soort affiches niet interessant. Immers, de kunstenaar heeft er niets mee te maken gehad. Hoogstens heeft hij toestemming gegeven om een bepaald werk ervoor te gebruiken. Verzamelwaardiger zijn zgn. 'lithografische' affiches. Hiervoor worden de stenen van een originele litho gebruikt. Nadat de reguliere editie is voltooid, wordt een extra drukgang met tekst toegevoegd en wordt er 'doorgedrukt', meestal op goedkoper papier, met kleinere marges en in een grote oplage. De afbeeldingen van de litho en het affiche zijn dus volstrekt identiek, omdat ze van dezelfde stenen zijn gedrukt, maar alleen de reguliere editie wordt voorzien van een nummering en de handtekening van de kunstenaar. De andere wordt vaak aangeduid als de 'poster editie'. Toch ligt ook hieraan een origineel beeldconcept ten grondslag en in feite kunnen we dus ook bij lithografische affiches spreken van een origineel werk in oplage, zij het dat die niet is gespecificeerd en dat er tekst aan is toegevoegd. Het lijkt in deze context bijna overbodig te vermelden dat wanneer de tekst niet over, maar onder de tekst is geplaatst, er altijd mensen zullen zijn die het tekstdeel afsnijden en de rest van het blad, al dan niet voorzien van een valse handtekening, aanbieden als een 'originele litho'. Een dergelijk geamputeerd affiche is te herkennen aan de afmetingen en de papiersoort. 

Het onderscheid tussen de lithografische poster en de originele litho in beperkte oplage laat zien dat de exclusiviteit van grafiek een volstrekt kunstmatige zaak is. De nummer 1 van de reguliere editie is kwalitatief niet beter dan de laatste van de postereditie. Het is de uitsluitend de nummering en de signatuur die de exclusiviteit, en daarmee de prijs, bepalen. .